ခေတ်သစ် ဝန်ထမ်းစနစ်နဲ့ မတူညီပုံ (မဏ္ဍလဆောင်းပါးတွဲ၊ ၈)

ခေတ်သစ် အစိုးရဝန်ထမ်းတယောက်ကို စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။ သူဟာ လကုန်ရင် အစိုးရဘဏ္ဍာတိုက်ကနေ လစာရတယ်။ သူ့မှာ တိကျတဲ့ ရာထူး၊ တာဝန်ဝတ္တရား (Job Description) တွေ ရှိတယ်။ အစိုးရ ပြောင်းသွားလည်း၊ ဝန်ကြီးပြောင်းသွားလည်း သူ့ရဲ့ ရာထူးဟာ ဥပဒေအရ ဆက်ပြီး တည်ရှိနေတတ်တယ်။ ဒီသဘောတရားက ခေတ်သစ် ဗြူရိုကရေစီ (Modern Bureaucracy) ရဲ့ သဘောသဘာဝပဲ။

အခု ရှေးခေတ် ပုဂံ ဒါမှမဟုတ် အင်းဝခေတ်ကို ပြန်ကြည့်ကြစို့။ ကျောင်းသုံးစာအုပ်တွေမှာ ဝန်ကြီး၊ အတွင်းဝန်၊ မြို့ဝန်၊ မြို့စာရေး စသဖြင့် ရာထူးတွေကို ဇယားကွက်ချပြီး ဖော်ပြထားတဲ့အတွက် စာရေးသူတို့က "ဪ... ရှေးတုန်းကလည်း ဝန်ကြီးဌာနတွေနဲ့ စနစ်တကျပါလား" လို့ ထင်မှတ်မှားတတ်ကြတယ်။

တကယ်က ရှေးခေတ်တုန်းက "လစာစား ဝန်ထမ်းသဘော" ဆိုတာ မရှိခဲ့ပါဘူး။ "မြို့စား/နယ်စား" တွေသာ ရှိခဲ့တာ ဖြစ်တယ်။ သူတို့ကလည်း လိုရင်လိုသလို လူတွေကို ပိုက်ဆံမပေးဘဲ ခေါ်ခိုင်းပါတယ်။ ကိုလိုနီခေတ်ရောက်မှ အဲ့သည်ဟာ ပျောက်သွားတာပဲ (ဒါတောင် ဒီနေ့အထိ ရွာလူကြီးတွေ ဟိုဟိုသည်သည် ခေါ်ခေါ်ခိုင်းတာ ရပ်ရွာထဲ ရှိပါတယ်)။

ဒီကွာခြားချက်ဟာ အလွန်ကြီးမားပြီး၊ ဒါကို နားမလည်ရင် မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမိုင်းတလျှောက် ဖြစ်ပျက်ခဲ့တဲ့ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုတွေနဲ့ အာဏာပြိုင်ဆိုင်မှုတွေကို နားလည်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။

၁။ မြို့စား (Eater of Cities)

ရှေးခေတ်တုန်းက ဘုရင်ဟာ အဆင့်မြင့်အမှုထမ်း၊ အရာထမ်းတွေကို ဘဏ္ဍာတိုက်ကနေ ငွေထုတ်ပြီး လစာပေးလေ့ မရှိဘူး။ စစ်သားတွေ၊ ရံရွှေတော်တွေကို ထောက်ပံ့ပေးတာ ရှိပေမယ့် ဒီနေ့လို့ JD တွေနဲ့ လစာသဘော မဟုတ်ဘူး။ ကုန်းဘောင်ခေတ်နှောင်းပိုင်း မင်းတုန်းမင်း လက်ထက်မှာမှ လစာပေးဖို့ ကြိုးစားခဲ့ပေမဲ့ အပြည့်အဝ မအောင်မြင်ခဲ့ဘူး။ ဘုရင်က အရာရှိတွေကို "မြို့စား" (Myosa) လို့ ခန့်အပ်တယ်။ ဒီစကားလုံးရဲ့ အဓိက အဓိပ္ပာယ်ကတော့ "မြို့ကနေ ထုတ်စားခွင့်ရှိသူ" ဆိုတာပဲ။

ဘုရင်က "မောင်ဖြူကို တောင်ငူမြို့စား ခန့်လိုက်တယ်" လို့ အမိန့်ထုတ်ရင်၊ ဆိုလိုရင်းက မောင်ဖြူဟာ တောင်ငူမြို့က ထွက်သမျှ အခွန်အခ၊ ဆန်စပါး၊ လုပ်အားကို ကိုယ်ပိုင် အသုံးပြုခွင့် (စားခွင့်) ရှိသွားတာ ဖြစ်တယ်။
မောင်ဖြူဟာ ရတဲ့အခွန်တွေထဲက အစိတ်အပိုင်းတခုကို ဘုရင်ဆီ "ပဏ္ဏာ" အဖြစ် ပြန်လည် ဆက်သရတယ်။ ကျန်တာကို သူယူတယ်။
ဒီစနစ်ဟာ ဗဟိုကနေ ဘတ်ဂျက်ချပေးတဲ့ စနစ်မဟုတ်ဘဲ၊ အောက်ခြေကနေ ဗဟိုကို ပို့ပေးရတဲ့ စနစ် ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့် ရှေးခေတ်အရာရှိတွေဟာ "ပြည်သူ့ဝန်ထမ်း" (Public Servant) မဟုတ်ဘဲ၊ တရားဝင် လိုင်စင်ရထားတဲ့ "အခွန်ကောက်သူများ" (Licensed Tax Collectors) သာ ဖြစ်ခဲ့ကြတယ်။

၂။ ရုံးခန်းမဟုတ်၊ လူပုဂ္ဂိုလ်သာ ပဓာန (Person, not Office)

ခေတ်သစ် ဗြူရိုကရေစီ (Max Weber ရဲ့ အဆိုအရ) မှာ အာဏာဟာ "ရာထူးနေရာ" (Office) မှာ တည်ရှိတယ်။ လူပြောင်းသွားလည်း ရာထူးက ကျန်ခဲ့တယ်။

ရှေးခေတ် မဏ္ဍလစနစ်မှာတော့ အာဏာဟာ "လူပုဂ္ဂိုလ်" (Person) မှာ တည်ရှိတယ်။ ဒါကို "Patron-Client Relationship" (ဆရာ-တပည့် အမှီသဟဲပြုခြင်း) လို့ ခေါ်တယ်။

လူတယောက် အာဏာရှိတာ၊ ရာထူးမြဲတာဟာ ဥပဒေကြောင့် မဟုတ်ဘဲ၊ သူ့ရဲ့ "ဆရာ" (Patron) ဖြစ်တဲ့ ဘုရင် (ဒါမှမဟုတ်) မင်းသားက သူ့ကို ကြိုက်လို့၊ ယုံလို့ ဖြစ်တယ်။ အကယ်၍ ဘုရင် နတ်ရွာစံပြီး ဘုရင်သစ် တက်လာရင်၊ ဒါမှမဟုတ် သူ့ "ဆရာ" အာဏာကျသွားရင်၊ အဲဒီလူလည်း ရာထူးပြုတ်တယ် (ဒါမှမဟုတ်) အသတ်ခံရတယ်။

ဒါကြောင့် ရှေးခေတ် အုပ်ချုပ်ရေးဟာ "ဥပဒေ" (Rule of Law) အပေါ် မူမတည်ဘဲ၊ "သစ္စာခံမှု" (Loyalty) အပေါ်မှာသာ မူတည်တယ်။ ဝန်ကြီးတယောက်ဟာ တိုင်းပြည်အတွက် အလုပ်လုပ်သည်ထက်၊ သူ့ဆရာ (ဘုရင်) သဘောကျအောင် နေဖို့က ပိုအရေးကြီးတယ်။ ဒါကြောင့် သမိုင်းတွေမှာ "အာဏာသိမ်းပွဲ" ဖြစ်တိုင်း အရာရှိဟောင်းတွေကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ပြီး လူသစ်လဲကြတာ ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ ရက်စက်မှုသက်သက် မဟုတ်ဘဲ၊ စနစ်ရဲ့ လည်ပတ်ပုံ (System Feature) ကိုယ်တိုင်က အဲဒီလို ဖြစ်နေတာပဲ။

၃။ အဂတိလိုက်စားမှုလော၊ စနစ်ရဲ့ သဘောလော

ဒီကနေ့ခေတ် မျက်လုံးနဲ့ ကြည့်ရင် ရှေးခေတ် ဝန်ကြီး၊ မြို့ဝန်တွေဟာ အလွန် "အဂတိလိုက်စား" (Corrupt) တယ်လို့ မြင်နိုင်တယ်။ ပြည်သူဆီက ငွေညှစ်တယ်၊ လာဘ်စားတယ်၊ လက်ဆောင်ယူတယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီခေတ်က အမြင်မှာတော့ ဒါဟာ အဂတိ မဟုတ်ဘူး။ "မရှိမဖြစ် လိုအပ်ချက်" (Necessity) ဖြစ်တယ်။ မြို့ဝန်တယောက်ဟာ ဗဟိုက လစာမရတဲ့အတွက်ကြောင့်၊ သူ့မိသားစု စားဝတ်နေရေး၊ သူ့တပည့်တပန်းတွေကို ကျွေးမွေးရေး၊ ဘုရင်ကို ပဏ္ဏာဆက်သရေးတို့အတွက် ဒေသခံတွေဆီကနေ "ပူဇော်သက္ကာ" (Gifts) ကို မဖြစ်မနေ ယူရတယ်။

တရားသူကြီးတွေဟာ အမှုစစ်ရင် နှစ်ဖက်စလုံးဆီကနေ "ကွမ်းဖိုး/လက်ဖက်ရည်ဖိုး" ယူတယ်။ မယူရင် သူတို့ ထမင်းငတ်မယ်။

ဒါကြောင့် ရှေးခေတ်က "လက်ဆောင်ပေးခြင်း" ဟာ လာဘ်ထိုးခြင်း (Bribery) မဟုတ်ဘဲ၊ အုပ်ချုပ်ရေး ယန္တရား လည်ပတ်ဖို့အတွက် "လောင်စာ" (Fuel) သဖွယ် ဖြစ်ခဲ့တယ်။ ဒီအလေ့အထဟာ ဒီကနေ့ခေတ်အထိတောင် မြန်မာ့နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုရေး အသိုင်းအဝိုင်းမှာ "အရှိန်" (Momentum) တခုအနေနဲ့ ကျန်ရစ်နေတာ ဖြစ်တယ်။

ရှေးခေတ် မြန်မာနိုင်ငံမှာ ခေတ်မီ ဗြူရိုကရေစီ ယန္တရား ရှိခဲ့တယ်လို့ ယူဆတာက "ပစ္စုပ္ပန်ကနေကြည့်တဲ့အမြင်" (Presentism) ရဲ့ ထောင်ချောက်ပဲ။
ရှေးခေတ် အုပ်ချုပ်ရေးဟာ "အင်စတီကျူးရှင်း" (Institution) အပေါ်မှာ တည်ဆောက်ထားတာ မဟုတ်ဘဲ၊ "ပုဂ္ဂိုလ်ရေး ဆက်ဆံရေး" (Personal Relationships) ပေါ်မှာ တည်ဆောက်ထားတာ ဖြစ်တယ်။ မြို့စား၊ နယ်စားတွေဟာ ဗဟိုအစိုးရရဲ့ လက်တံတွေ မဟုတ်ဘဲ၊ ဗဟိုအစိုးရနဲ့ အကျိုးစီးပွားတူ ပူးပေါင်းထားတဲ့ (Franchise) သဘောဆောင်တဲ့ ကိုယ်ပိုင်လုပ်ပိုင်ခွင့်ရှိသူတွေသာ ဖြစ်တယ်ဆိုတာ နားလည်မှသာလျှင်၊ သမိုင်းတလျှောက် ဗဟိုနဲ့ ဒေသဆိုင်ရာ အားပြိုင်မှုတွေကို မှန်ကန်စွာ သုံးသပ်နိုင်မှာ ဖြစ်တယ်။